Βρίσκεται στην Πλάκα, στη συμβολή των οδών Κυδαθηναίων και Σωτήρος.
Στην πρώτη της μορφή, όπως και η Αγία Αικατερίνη της Πλάκας, άνηκε στον τύπο του βυζαντινού απλού τετρακιόνιου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο ναού, δηλαδή ο τρούλος του κυρίως ναού στηρίζεται σε τέσσερις κίονες, δημιουργώντας ένα τετράγωνο κάτω.
Η ανατολική πλευρά του Ιερού Βήματος σχηματίζει τρεις ημικυκλικές αψίδες, κτισμένες σύμφωνα με το πλινθοπερίκλειστο(βλητο) σύστημα. Η μεσαία αψίδα φωτίζεται από τρία αψιδωτά μονόλοβα παράθυρα, ενώ οι άλλες δύο από ένα. Εξωτερικά η στέγη σχηματίζει σταυρό με ίσες τις τέσσερις κεραίες, ενώ τον τρούλο στο κέντρο του τον χαρακτηρίζει μία ελαφρότητα. Τα παράθυρα του είναι αψιδωτά μονόλοβα. Κτίστηκε το πρώτο ήμισυ του 11ου αιώνα (1000-1050), πιθανόν επάνω σε παλαιότερο ναό, πήρε το όνομα του πιθανότατα από τον κτίτορά της, Κοτάκη στο επώνυμο, και ήταν αφιερωμένη στη Σώτειρα Παναγία.
Και αυτή εκκλησία υπέστη φθορές το 1821-1827. Το 1847 και ως το 1855, παραχωρήθηκε στη ρωσική πρεσβεία για την επιτέλεση των θρησκευτικών αναγκών των Ρώσων των Αθηνών. Αυτοί την επισκεύασαν και τη μεγάλωσαν μερικά τετραγωνικά μέτρα, γκρεμίζοντας, για να υπάρχει επικοινωνία, τους εξωτερικούς τοίχους και προσθέτοντας καμαροσκέπαστα κλίτη βόρεια, νότια και δυτικά, δεδομένου ότι η παλαιά έφθανε ως τον σημερινό άμβωνα. Για την επέκταση χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από το τείχος του Χασεκή και η όλη δαπάνη ανήλθε στις 14.954,80 δρχ της εποχής εκείνης. Εξήντα περίπου χρόνια αργότερα, το 1908, έγινε και νέα επέκταση και η εκκλησία πήρε τη σημερινή της μορφή, έγινε δηλαδή τρίκλιτη καμαροσκέπαστη βασιλική με τρούλο. Εξωτερικά πάντως εύκολα διακρίνεται η αρχική της μορφή. Το 1917 έγινε και η επέκταση δυτικά ως το σημερινό σημείο. Τότε προστέθηκαν και τα δύο καμπαναριά.
Στη σημερινή της μορφή η εκκλησία είναι τρισυπόστατη, έχει δηλαδή και δύο παρεκκλήσια, δεξιά του Αγίου Γεωργίου (στο όποιο, κάτω από τη μωσαϊκή εικόνα του Αγίου Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου σώζεται μισό μαρμάρινο σκαλιστό θωράκιο του παλαιού τέμπλου), και αριστερά του Αγίου Δημητρίου (στο οποίο έχει τοποθετηθεί η εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, έργο του 16ου αι., προσφορά της οικογένειας Κ. Θεοφίλη). Το σημερινό από πεντελικό μάρμαρο τέμπλο, περίπου παλαιοχριστιανικής μορφής, είναι έργο του Μ. Σκαρή και κατασκευάστηκε κάτω από την επίβλεψη του βυζαντινολόγου Καθηγητή του Πανεπιστήμιου και Ακαδημαϊκού Αν. Ορλάνδου.
Οι σωζόμενες τοιχογραφίες της παλαιάς εκκλησίας (Παντοκράτορας κ.λπ.) τοποθετούνται στον 18ο αι., ενώ στο προσκυνητάρι σώζεται παλαιά φορητή εικόνα της Παναγίας, που επονομάζεται της «Νέας Κυράς» και που τοποθετείται στον 14ο αι., και στο πρόσωπο της έχει γίνει κάποια επιζωγράφιση από τον φημισμένο αγιογράφο ιερέα Εμμανουήλ Τζάνε (1610-1690), στον όποιο κάποιος σύγχρονος του, εξαίροντας την τέχνη του, του έγραφε: « Δεν χρωματίζεις, αμή εμψυχώνεις κάθε σανίδων και δεν χύνεις μόνον επάνω ταις βαφαίς, αμή με τούτες στάζεις και ζωήν ». Η Πλατυτέρα του Ιερού Βήματος είναι έργο του 1870. Οι αγιογραφίες στα ξυλόγλυπτα Βημόθυρα είναι έργα του Δ. Πελεκάση. Από τις σπουδαίες φορητές εικόνες που σώζονται στην εκκλησία, έκτος από εκείνη της Οδηγήτριας, σημειώνουμε τις εικόνες του αγίου Σπυρίδωνος, σε θαυμάσιο επτανησιακό ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι, του Αγίου Βησσαρίωνος, επισκόπου Λαρίσης (†1540) κ.α. Επίσης, φυλάσσονται αποτμήματα Ιερών Λειψάνων πολλών αγίων, όπως π.χ. του Αποστόλου Ανδρέα.
Στην εκκλησία χειροτονήθηκε διάκονος ο άγιος παπα-Νικόλας ο Πλανάς, ο όποιος μάλιστα για κάποια χρόνια έμενε απέναντι από την εκκλησία, στο στενό της οδού Σωτήρος, ενώ υπηρέτησε ως διάκονος ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (+1949). Επίσης κήρυξαν κατά καιρούς ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, ο Πανάρετος Δουληγέρης κ.α.
Στον μικρό κήπο που βρίσκεται στη δυτική πλευρά του ναού, σώζεται μαρμάρινη βρύση του 17ου αι. (με ανάγλυφη παράσταση τρίτωνα και τρίαινας), από την όποια υδρευόταν ολόκληρη η συνοικία. Επίσης, στη δυτική αυλή κείτονται και μερικά αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη.
